Kızılırmak ve Yeşilırmak’ın son 10 yıllık debi ölçümleri, özellikle su kullanımındaki artışın ve yağış azalışının bu nehirlerde debi düşüşüne yol açtığını gösteriyor. Uzmanlar, sadece iklim değişikliğinin değil, havza içindeki su kullanımı ve tarımsal faaliyetlerin de önemli etkenler olduğunu belirtiyor.
Türkiye’nin önemli akarsularından Kızılırmak ve Yeşilırmak’ın yıllık ortalama debisi, 2014-2023 döneminde genellikle uzun yıllar ortalamasının altında kaldı. Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından düzenli olarak debi ölçümleri yapılan bu akarsuların 30 yıllık ölçümlerine göre, Kızılırmak’ın uzun yıllar ortalama debisi 85,2, Yeşilırmak’ın ise 149 metreküp/saniye olarak kaydedildi.
Kızılırmak’taki ortalama debi 2014’te 81, 2015’te 72, 2018’de 60, 2019’da 46, 2020’de 54, 2021’de 52 ve 2022’de 63 metreküp/saniye ile uzun yıllar ortalamasının altında kaldı. Türkiye’nin en uzun nehri olan Kızılırmak, 2016 yılında 129, 2017’de 88, 2023’te ise 104 metreküp/saniye debi ile uzun yıllar ortalamasının üzerinde aktı.
Yeşilırmak’ta ise ortalama debi 2014’te 64, 2017’de 104, 2019’da 125, 2020’de 133, 2021’de 85, 2022’de 129 ve 2023’te 136 metreküp/saniye ölçüldü. 2015 yılında 149 metreküp/saniye debi ile uzun yıllar ortalamasına eşit akan Yeşilırmak, 2016’da 165, 2018’de ise 164 metreküp/saniye ile ortalamanın üzerinde aktı.
Bu yılın ilk 9 aylık verilerine göre, Kızılırmak’taki ortalama debi 92 metreküp/saniye (uzun yıllar ortalamasının üstü), Yeşilırmak’ta ise 94,1 metreküp/saniye (uzun yıllar ortalamasının altı) olarak kaydedildi.
Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Muhammet Bahadır, Yeşilırmak Havzası’nda son 10 yılda yağış değerlerinde yüzde 1 gibi çok küçük bir azalma olduğunu belirtti. Bahadır, “Azalmayı doğrudan doğruya yağışa bağlamak doğru olmaz. Havza içinde yaşayan nüfusun artması, tarımda, içme suyunda ve turizm faaliyetlerinde yararlanılması su kaybına neden oluyor. Özellikle Yeşilırmak üzerinde yapılan akım ölçümlerinin düşmesindeki temel sebebin daha çok kullanımla alakalı olabileceğini düşünüyorum.” dedi.
Kızılırmak’ın daha geniş bir havzaya sahip olduğunu vurgulayan Bahadır, ırmağın Orta Anadolu’yu yay gibi çizdiği kısımda akımda düşüş olduğunu ifade ederek, “Bu sahada bir miktar yağışın da azaldığını görüyoruz. Yağışın azalması, akımın azalmasına neden oluyor ama bu açıklama yeterli değil çünkü havzanın içinde birçok yerleşim alanı ortaya çıkmış ve tarımda, hayvancılıkta suya ihtiyaç artmış. Son zamanlarda özellikle kar yağışının azalması da bunu olumsuz etkiledi.” şeklinde konuştu.
Kızılırmak’ın birçok kaynaktan beslenen bir akarsu olduğuna dikkat çeken Bahadır, “Kar erimesi, yer altı suları ve yağıştan besleniyor. Dolayısıyla yağış miktarlarının azalması, akımın bir miktar düşmesini sağlamıştır ama doğrudan doğruya, ‘Yağışın azalmasıyla Kızılırmak Nehri’nin akımı düştü’ demek çok net bir ifade değil. Bunu söylediğimizde havzadaki tüm ölçümleri almamız lazım. Barajlara suyun ne kadar girdiğinin ve ne kadar çıktığının bile ölçülmesi lazım. Yer altında ne kadar su kaybımız var. Özellikle ne kadar kullanıldığını bulmamız lazım. Karadeniz kıyısına geldiğimizde, Samsun’da her iki akarsuyumuz da denize ulaşıyor. Oysa Samsun’daki yağış verilerine baktığımızda bu durumu ortaya koyamıyoruz. Verilere baktığımızda bırakın yağışta azalmayı, bir miktar artış görüyoruz.” ifadelerini kullandı.
DSİ Samsun 7. Bölge Müdürlüğü Havza Yönetimi İzleme ve Tahsisler Şube Müdürlüğü Rasatlar Başmühendisi İmdat Karaman, Kızılırmak Havzası’nda ana ve yan kollar dahil 129 noktada, Yeşilırmak Havzası’nda ise 92 noktada anlık seviye kaydı yapıldığını dile getirdi. Havza genelinde ana kollarda ve denize dökülen noktalardaki istasyonlarda sürekli seviye ve debi ölçümü yapıldığını anlatan Karaman, “Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün verilerine baktığımızda, yağışlarımızda son 10 yılda yüzde 1 civarında düşüş var. Demek ki havzada kullanımımız, suya ihtiyacımız artmış. Akışın azalması tek başına iklimsel değişikliğe bağlanamaz. Nüfus arttıkça sulama ve içme suyu gibi kullanım ihtiyaçları da artıyor.” dedi.
Kızılırmak’ın birçok şehirden geçerek Samsun’un Bafra ilçesinden denize döküldüğünü belirten Karaman, Kızılırmak Havzası’nda son 10 yılda yağış değerlerinde yüzde 16 gibi bir düşüş olduğunu ancak nehrin debisinin bazı yıllarda daha yüksek oranda düştüğünün altını çizerek, “Bu, iç bölgelerde suyu biraz daha fazla kullanıyoruz anlamına geliyor. Her iki nehrimiz de doğal akım olan nehirler değil. Bunların üzerinde birçok su yapısı ve hidroelektrik santrali var. Doğal olarak her yağan suyu aşağı indiremiyorsunuz.” değerlendirmesinde bulundu.
Karaman, dünyada su kullanımının yıldan yıla arttığını, bundan sonraki yıllarda da giderek artacağını belirterek, suyun tasarruflu kullanılması gerektiğine dikkat çekti.
(AA)
