Osmanlı Döneminde İstanbul’daki Geredeli Ulema ve Dervişler

    İstanbul’un fethiyle birlikte İstanbul şehri imar edilmeye çalışılmış, medreseler ve kurumlar kurulmaya başlanmıştı. Devlet’in başkentinde alimlerin yetişmesine de önem verilmiştir. Osmanlı’nın önemli dini ilim merkezlerinden olan Gerede’mizden de talebelerde ilim görmek ve ilim tahsisini yaymak için İstanbul’a yerleşmiş, eğitim görmüşler ve görev yapmışlardır.

  Tarihi kayıtlara baktığımızda bazı Geredeli âlimler büyük camii şeriflerde imamlık ve vaizlik yapmışlardır. Bazı Geredeli talebeler ise medreselerde yetişerek İzmir, Selanik, Sakız, Kahramanmaraş gibi Osmanlı’nın muhtelif yerlerine tayin olarak görev yapmışlardır. Bazı ulemalar ise ilmi bilgisi ile saraya kadar yükselmiş padişah ve şeyhülislam nezaretinde görevlerini ifa etmişlerdir. Diğer ilim şehri olan Edirne’de de, Geredeli ulemanın izlerine rastlamak mümkündür. Güzide şehrimiz günümüzde de hala dini ihtisas merkezlerimizden biridir. Seçkin din adamları yetiştirme özelliğini devam ettirmektedir.

Osmanlı padişahlarının huzurunda Kur’ân-ı Kerîm’in tefsirine dair yapılan derslere ise Geredeli Muhammed Fehmi Efendi dersler verdiği göze çarpan diğer bilgilerdir.

XVI. yüzyılda ilmiyye teşkilatı içerisine giren mülâzımlar

H. 951-959 (M. 1544-1545/1551-1552) tarihli 6 aylık süreyi kapsayan defterde 103 kişinin yanında çelebi, 36 kişinin yanında halife, 6 kişinin yanında seyyid sanı yer almıştır. Ayrıca 240 mülâzımın memleketleri hakkında bilgi olup en fazla mülâzım veren şehirler şöyledir: Karaman 25 kişi, Gerede 24 kişi, Aydın 20 kişi, Hamid 12 kişi, İstanbul 10 kişidir. Gerede’miz 1540 lı yıllarda İlmiye teşkilatı içerisinde Karamandan sonra ikinci şehir olmuştur.

Kayıtlardan Edindiğim Bilgilere göre İstanbul’da eğitim Gören ve Görev yapan Geredeli Âlimlerin Listesi;

GEREDELİ MEHMED TEVFİK EFENDİ (Ö. 1340/1921)

Aslen Geredeli’dir. Babası gibi tütün ticaretiyle meşgul olduğundan Duhanîzâde diye meşhur oldu. Meşhur hafızlardandı. 16 Muharrem 1340 (19 Eylül 1921) tarihinde vefat ederek Beykoz Gazi Yunus Mezarlığına defnedildi.

GEREDELİ HAFIZ HASAN EFENDİ (14/20. ASIR)

Hayatı:

Cağaloğlu yakınlarında Hasan Paşa Medresesinde Rüşdiye muallimiydi. Dersiam Mehmed Esad Efendi’den kırâat-ı seb’a ve aşere okuyarak icazet aldı.1357 14/20. asır âlimlerindendir.

Geredeli Abchilgam Efendi (45. 995)

 Gani-zâde Nadiri diye bilinen oğlu Mehmed Efendi (45. 1036/1627)dir. Süleymaniye Medreseleri müderrisliği yanında Anadolu ve Rumeli kazaskerliklerinde de bulunan bu âlimin divanı, münşeat mecmuası ve şehnamesi meşhurdur (Atayı, s. 702-704).

16.yy da Osmanlı Döneminde Geredeli Mevlevi Ulema ve Dervişler

Mevlânâ Nasrullah Geredevî,

Mevlânâ İsa: Kadı-i Gerede. Muarrifzâde mevtâsından mülâzım olmuş.

Mevlânâ Arab Siyah Geredeli

Mevlana Geredeli Mehmed Çelebi

Mevlânâ Geredeli Veli

 Mevlânâ Geredeli Nurullah

Mevlânâ Mirza Geredeli

Mevlânâ Zarif Muhyiddin Geredeli

Mevlânâ Hüsam Geredeli

Mevlânâ Emre Geredeli

Mevlânâ İmamzâde Geredeli

Mevlânâ Sinan Geredeli: Mu‘îd-i Mevlânâ Berdaizâde fi Çifte Medrese der Edirne

Mevlânâ Çorak Geredeli: Mu‘îd-i Semaniye

Mevlânâ Kasım Geredeli

Mevlânâ Mustafa Geredeli an talebei Mevlânâ Seydi Çelebi

Mevlânâ Kösec Murad Geredeli

Mevlânâ Burun Nureddin Geredeli

Mevlânâ Cora Mustafa Geredeli

Mevlânâ Ebulleys Geredeli

Mevlânâ Hüsam Geredeli

 1800 Lü Yıllarda İstanbul) Asitane’de Mevcut 1–23 Nolu Medreselerde Sakin Talebelerin Nüfus Defteri. 1.Cild’e göre Geredeli Âlimler

Ömer bin İbrahim, Gerede, 262

Ahmed Efendi bin Mehmed, Geredeli, 264

Geredeli İbrahim Efendi bin İbrahim, 259

Gerede kazasında Kabaklı karyeli Hafız Ahmed bin Hamza Bey oğlu Hüseyin, Mevlûdi

 Mehmed Efendi bin Osman, Geredeli, Mevlûdi:

Süleymaniye Medresesi darül hadis bölümünde Geredeli Öğrenci

Sahib-i hücre Geredeli bevvâb İsmail Efendi

Osmanlı Döneminde İstanbul Camilerinde görevli Âlimler ve imamlar

Nuri Osmaniye cami bevvabı görevlisi

Geredeli Hasan Efendi («Hasan Fa’ik» mührü var) . Harik-zedegan tarafından işgal edilmişdir, fi 19 Kanfı.n-ı evvel sene)

üla-yı Çorlulu ‘Ali Paşa cami

Müderrisleri: Kadro dllhili Bayezid ders-i ‘ammlarından Bolulu ‘Arif Efendi

(Ders-i ‘ammdan Geredeli Ahmed Tevfik Efendi)

Merzifoni Kara Mustafa Pa§a

Ders~i ~ammdan Geredeli Ahmed Tevfik Efendi

Mi’mar Sinan Yusuf Efendi

Geredeli Salih Efendi, 3 Teşrin-i evvel sene 338

Beylerbeyi Camii görevlisi

Geredeli Şeyh Yunus Efendi (Her iki camide farklı zamanda görev yapmıştır)

Yeni Bahçe’de Valide Sultan Camii Şerifi

Geredeli Yunus Bahri Efendi Efendi (Her iki camide farklı zamanda görev yapmıştır)

Rumeli Hisari Camii Şerifi

Geredeli Ömer Efendi

Gürani Mahallesi hatibi

Geredeli Zühdü Efendi’dir.

Süleymaniye Dâr-ül Hadis Medresesine Kayıtlı Geredeliler

Orta boylu şâbb-emred Mehmed Nuri bin Hacı Ali

Kısa boylu az kara sakallı Ömer Efendi bin Halil

Talebeden Ömer Efendi bin Mner

Orta boylu sarı müzellef sakallı esseyyid Abdurrahman Efendi bin Mehmed

Orta boylu kara sakallı İsmail bin Hüseyin

Orta boylu İsmail bin Hüseyin

Orta boylu kumral sakallı Hasan Efendi bin Abdurrahman

Medrese-i Pîrî Mehmed Paşa Kurb-ı Zeyrek’e Kayıtlı Olan Kişiler

Uzun boylu kumral sakallı Mehmed Emin Efendi bin Abdullah

Saray Ulemasından

Seydi Alizâde Hicaz’a gittiği için talebelerinden Geredeli Hüsam

Maraş Kadısı

Geredeli Ali Galib Efendi

Geredeli Sahaf

Sahaf Geredeli Ali Efendi de Ceride Basmahanesi’ndeki Yasef bezirgâna 4.371 kuruş borcu olduğuna göre, kitap bastıran sahaflardan biri olmalıdır.

Edirne Medresesi Müderrisi

Geredeli Râşid Efendizâde

Kaynakça

İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi cilt vıı İstanbul 1978.

Akbalık, Reyhan. İstanbul’da Selâtin Camii kürsü şeyhleri (cuma vaizleri)(1826-1876). MS thesis. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.

Bolat, Aydin. 187 Nolu Medrese Defterine göre İstanbul medreseleri nüfusu (1844). MS thesis. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2015.

Alan, Ercan, and Abdurrahman Atçıl. “XVI. yüzyıl Osmanlı ulema defterleri: erken dönem Osmanlı ilmiye teşkilatı kaynakları.” (No Title).

Çiftçi, Mehdin. Süleymaniye Dârülhadisi (Xvi-Xvii. Asırlar). Diss. Marmara Universitesi (Turkey), 2012.

Karakaya, Yahya. 437 numaralı Nüfus (Medrese yoklama) Defterinin transkribi ve değerlendirmesi. MS thesis. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.

Çalışır, Muhammed Fatih, Suraiya Faroqhi, and Mehmet Şakir Yılmaz. Kanûnî Sultan Süleyman ve dönemi: Yeni kaynaklar, yeni yaklaşımlar. İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2020.

Cengiz, Cihan. XVII. yüzyıl ortalarında Osmanlı İlmiyye Kânûnnâmeleri ve mülâzemet sistemi. MS thesis. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.

KILIÇ, Cihan. “Osmanlı Devleti’nde Üst Düzey Kadı Atamaları (19. Yüzyılın İlk Yarısı).” İslami İlimler Dergisi 18.1 (2023): 77-104.

Akyüz, Fatih. “İlim ve Siyasetin Bir Randevusu: Huzur Dersleri.” Milli Saraylar Kültür-Sanat-Tarih Dergisi 6 (2010): 101-108.

Erünsal, İsmail E. “İSTANBUL’da kİtap Tİcaretİ ve SAHAFlar.” Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi,(Ed.: Coşkun Yılmaz), C 7 (2016): 614-632.

Mumcu, H. Yasemin. “CELAL NURİ (İLERİ)’DEN BÜYÜKLERE “MASAL” LAR.” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17.03 (2019): 208-233.