Tarihten Günümüze Bolu Piskoposluğu (Honorias) ve Piskoposları

Roma ve Bizans’ın önemli Kuzey eyaletlerinden biri olan Honoria eyaleti, Doğu eyaletleri arasında Din, ticaret, hukuk ve kültürel anlamda önemli görevler üstlenmiş kavşak noktaları içinde barındıran bir eyalettir. Bu eyaletin başkenti zengin ovaları ve toprakları ile ün salmış Claudiopolis (Bolu) şehridir. Şehir laik bir Roma şehri olarak görülerek gerekli kültürel zenginliği barındıran imparatorlar nezdinde bir saygınlığı olan şehirdir.

      Hrsitiyanlığın resmi din ilan edilip Anadolu da yayılmasıyla beraber Zengin topraklara sahip Claudiopoliste Hıristiyanlığın etkisi artmaya başlamıştı. Azizler ve rahiplerin çabası ile Honoria bölgesinde Hıristiyanlık yayılmış tek din haline gelmiştir. Önemli aziz ve Hıristiyan din adamlarının bölgede görev yapmaları ve önemli ticaret yolları üzerinde zengin bir şehir olması hasebiyle Bizans’ın gözde Dini metropollerinden biri haline gelmiştir.

      Doğu Bithynia bölgesinin Dini Başkenti olan Bolu’ya birçok kilise bağlı idi. Kratia’lı Abraham, Şehit Aziz St. Autonomus gibi Hristiyan âleminde biline ünlü din adamları bu bölgede görev yapmışlardır. Başkent İstanbul’a yakın olması hasebiyle Dini problemler ve sorunlarla yakından ilgilenen Bolu piskoposluğu, Rahipleri aracılığıyla Kilise cemaatini etkileyen dini ve ahlaki sorunları çözmek amacıyla konsil adı verilen toplantılar ve meclislere katılmıştır.

   Honoria Eyaletinin Dini açıdan mistik bir bölge olduğunu bahsetmiştik. Honoria bölgesindeki diğer dini merkez ve kentlere baktığımızda, Bizans İmparatorluğu’nun idari bölünmelerine ve şehirlere ilişkin listeler sunan Hierocles’in Synecdemus isimli eserinde Başkent Klaudiopolis dışında bölgede yer alan başlıca kentler ve metropolitlikler şunlardır;

• Herakleia Pontika (Karadeniz Ereğlisi)
• Prousias ad Hypium (Düzce-Konuralp)
• Tieion (Filyos),
• Krateia (Gerede )
• Hadrianoupolis (Eskipazar)
• Ayrıca Psylla, Krenides, Sandarake, Oxinas, Aulia (Kilisecik), Kales, Elaios, Lilaios, Diospolis (Dereköy), Mantineion, Mandris (Çetikören) Honorias eyaletine bağlı on altı kasaba ve köy ismine modern kaynaklarda değinilmektedir.

      Bölgenin esas dini mahiyeti ve önemi Bizans döneminde daha da belirgin bir şekilde ortaya çıkmıştır. Bu önemi konsil listelerinde görebiliyoruz. Bolu(Cladiopolis) konsüllerin piskoposluk listelerinde başpiskoposluk merkezi olarak anılmaktadır.

        7 Haziran 431 senesinde Efes Meryem Ana kilisesinde toplanan 3. Konsilde Konstantinopolis patrikhanesini temsilen Nestorius ile birlikte içlerinde Klaudiopolis piskoposu Olympius (‘Ολύμπιος)’un da katıldığı çok sayıda piskopos hazır bulunmuştur. Piskoposlar ve manastırların ilişkilerini düzenleyen İS 451’deki Khalkedon (Kadıköy) Konsili’nde Klaudiopolis’den Calogerus’un ismi geçmektedir. Pseudo-Epiphanius; İS 640 dolaylarına tarihlenen Notitiae Episcopatuum isimli eserinde Klaudiopolis’un başpiskopos olması dışında bölgede Herakleia Pontika, Prousias, Tieon, Krateia ve Hadrianoupolis gibi beş merkezin varlığından söz eder84. İS 787’de Nikaia (İznik) Konsilinin piskoposluk listelerinde ise Klaudiupolis piskoposu olarak Niketas’dan bahsedilir.

       Bolu Günümüzde de  Roma Katolik Kilisesi’nin unvanını taşıyan bir merkez olmaya devam ediyor. 10. yüzyılın başlarında Bizans İmparatoru VI. Leo’nun Notitiae Episcopatuum’unda Patrikhane’nin metropolitleri arasında on altıncı, yani on yedinci sırada yer almaktadır.

       Bolu 1197’de Selçuklular tarafından yeniden fethedildi zaman Hıristiyan dünyada mistik bir şehir olan bolunun kaybedilmesi üzüntüye yol açtı.14. yüzyıldan beri Osmanlı yönetimi altında Metropolitlik unvanını Heraclea Pontica’ya (Ereğli)  geçti. 15. yüzyılda yerleşim piskoposluğu olarak varlığını da yitirdi.

     Fransız tarihçi ve İlahiyatçı Michel Le Quien, 13. yüzyıla kadar piskoposluğun yirmi piskopostan söz ettiğini belirtmektedir. İsimleri Aşağıdaki gibidir;

Bizans Dönemi Bolu Rahip ve Piskoposları;

• Diocletianus döneminde şehit edilen İtalyan bir misyoner olduğu söylenen St. Autonomus’tur .
• Kallikrates ( Sokrates Scolasticus’un kilise tarihi kitabında 363’te bahsedilmiştir )
• Gerontius (tarihsel olarak belgelenmiş ilk gerçek piskopos, 394 yılında Busra Metropoliti Bagadius’a karşı düzenlenen konseye katılmıştır .
• Olympius (431’de)
• Calogerus (449 – 458)
• Carterius (459’da bahsedilmiştir)
• Hypatus (yaklaşık 518) [Janin tarafından görevden alındı]
• Epiktetos (536 yılında)
  • Vincentius (553’te) Janin tarafından görevden alındı]
• Ciprianus I (680’de)
• I. Nicetas (787’de)
• Konstantinopolis Patriği I. Fotios’un arkadaşı ve muhabiri olan Ignatius
• II. Ciprianus (869 – 879)
• Nicetas II (10.-11. yüzyıllar) 
• Yuhanna (1028 – 1029

İtalyan kaynağını referans alarak bu isimlere ek şu isimleri ilave edebiliriz;

• Thomas ( 715/730’da bahsedildi )
• Nicetas I † ( 787’den bahsedildi )
• Nicodemus † ( 9. yüzyılın ilk yarısı 
• Theoktistus † ⁽ 914/918’den önce – 919/925’ten sonra
• John I † ( 1027’den önce – 1032’den sonra ) 

• Konstantin † ( 1072’den önce – 1079’dan sonra ) 
• John II † ( 1092’den önce – 1103’ten sonra )
• Gregory I † ( 1147’den önce – 1157’den sonra ) 
• John III † ( 1166’dan önce – Mart 1172’den sonra ) 
• Gregory II † ( 1173’te bahsedildi )
• John IV †
• Adı geçmeyen Rahip ( 1250’den bahsediliyor )

   Bolu da ki Büyük Kilisenin Eski Hisar tepsinde olduğu tahmin edilmektedir. Bizans’ın çöküşü ile 13. veya 14. yüzyılda kroniklerde Bizans’a bağlı rahip isimlerinden söz edilmemiştir. Belgelenen son piskoposu, 1250’de sözü edilen isimsiz bir piskopostur. 

    Katolik Kilisesi tarafından 16. Yy Bolu yu onurlandırmak ve eski dini mistik şehrin adını yaşatmak için Bolu piskoposluğu 17. yüzyılda Latin Metropoliten başpiskoposluğu olarak ismen yeniden kuruldu. Claudiopoli di Onoriade ismini aldı.

    Osmanlı döneminde Bolu’ya itibari olarak birçok papazın atama kayıtlarını görebilmekteyiz. Bu piskoposlar Bolu’ya bizzat gelerek görev yapmamışlardır. İtibari olarak atanmışlardır. Buda bize gösteriyor ki Hıristiyan Dünya ve Roma Kilisesi için Honorias (Bolu Piskoposluğu) önemli bir merkez ve lokasyondur. Hıristiyan Tarihi açısından önemli bir merkez olduğunu söyleyebiliriz.

Bolu da ki Katolik Kilisesi itibari (Onursal) papaz ve Din Adamları

• Claude Rup † (27 Nis 1476 Atandı.
• Ascanio Sperelli † (5 Mar 1605 Atandı – 3 Tem 1607 Yerine geçti, San Severino (Marche) Piskoposu )
• Tomás de Paredes , OSA † (14 Ekim 1652 Atandı – 17 Şubat 1667 Öldü)
• Jean-Baptiste Adhémar de Monteil de Grignan † (3 Ağustos 1667 Atandı – 9 Mart 1689 Başarılı oldu, Arles Başpiskoposu )
• Piotr Tarło † (30 Ocak 1713 Atandı – 1717 Atandı, Inflanty (Livonia)-Pilten Piskoposu )
• Walenty Konstantyn Czulski † (12 Şubat 1721 Atandı – 10 Şubat 1724 Öldü)
• Giovanni Nicastro † (11 Eylül 1724 Atandı – )
• Tommaso Battiloro † (14 Aralık 1767 Atandı – )
• Stephanus Antonius Aucher † (5 Tem 1796 Atandı – )
• Carlo Gigli † (13 Aralık 1880 Atandı – 24 Ağustos 1881 Öldü)
• Eugène-Jean-Claude-Joseph Desflèches , MEP † (20 Şubat 1883 Atandı – 8 Kasım 1887 Öldü)
• Joseph-Adolphe Gandy , MEP † (15 Ocak 1889’da atandı – 29 Eylül 1892’de yerine geçti, Pondicherry Başpiskoposu )
• Giovanni Battista Bertagna † (26 Mar 1901 Atandı – 11 Şub 1905 Öldü)
• Giuseppe Fiorenza † (11 Aralık 1905 Atandı – 27 Ocak 1924 Öldü)
• Georges-Prudent-Marie Bruley des Varannes † (13 Şubat 1924 Atandı – 29 Mayıs 1943 Öldü)
• Alain Guynot de Boismenu , MSC † (18 Ocak 1945 Atandı – 5 Kasım 1953 Öldü)
• Alfredo Bruniera † (12 Aralık 1954 Atandı – 26 Mart 2000 Öldü)

Kaynakça

• Chicago, Kan Şahin, Gülseren. “BİR ANADOLU EYALETİ OLARAK HONORIAS”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi 14, sy. 27 (Ekim 2019): 11
• Hier. Synekdemos, 694-695; Klaudiopolis’den önce Heraklea’nın başkent olduğuna dair bir detay: Peter Laurent, An Introduction to the Study of Ancient Geography, Henry Slatter, Oxford 1830, s. 203. 35 Hier. Synekdemos, 694-695; Iust. Nov. 28, 29.
• Jean Darrouzès, Notitiae Episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae, Geographie Ecclesiastique de l’Empire Byzantin, Publications de l’Institut français d’études byzantines, Paris 1981, C: 1, notice 3 ve notice 13.
• DAGRON, Gilbert, Naissance d’une Capitale: Constantinople et ses Institutions de 330 à 451, Bibliothèque Byzantine, Ètudes 7, Paris 1984.
• DARROUZÈS, Jean, Notitiae Episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae, Geographie Ecclesiastique de l’Empire Byzantin, Publications de l’Institut français d’études byzantines, C: 1, Paris 1981. DARROUZÈS, Jean, “Notes de littérature et de géographie ecclésiastiques”, Revue des études byzantines 50, Institut Français d’Études Byzantines, Peeters Publishers, Paris 1992, pp. 87-112
• Darrouzès, a.g.e., , notice 3 ve notice 13.41; notice 4.16. Eu hist. eccl. III 1.1-2.
• Erich Lamberz, Die Bischofslisten des VII. Ökumenischen Konzils (Nicaenum II), Verl. der Bayerischen Akad. der Wiss., Bayerische Akademie der Wissenschaften, PhilosophischHistorische Klasse: Abhandlungen; N.F., 124., Münih 2004, s. 20, 43 v.d
• https://www.catholic-hierarchy.org/diocese/d3c73.html  
• vikipedia