Gerede ağzında mahalle çeşmelerine “bugar” denir. Sanırım “pınar” kelimesinin dejenere olmuş hali. Eskiden Gerede’de pek çok büyük mahalle çeşmesi vardı. Mahtı Çeşmesi, Boyacı Çeşmesi, Cingan Hakkı Çeşmesi, Hacı Ömer Çeşmesi, Karabugar, Taraş Çeşmesi vb.
Günümüzde bu mahalle çeşmelerinin pek çoğu Faruk Nafiz’in Çoban Çeşmesi’ne döndü. Şair şu mısralarıyla bugünkü yılları adeta önceden görüp ne güzel dile getirmiş:
O zaman başından aşkındı derdi,
Mermeri oyardı, taşı delerdi.
Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi.
Değdi kaç dudağa çoban çeşmesi.
Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda,
Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda,
Ateşten kızaran bir gül arar da,
Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi.
Bunun istisnalarından biri Çataklı Çeşmesi ve onun suyunun devamı olan Bosnalılar Çeşmesi. Çataklı Çeşmesi’nin suyu 1913 yılında Hacı Eşref Ağa tarafından getirilmiş. Bu suyun kaynağı Gerede’nin İstanbul girişindeki akaryakıt istasyonunun arka kısmı yani Esentepe Sırtları. Biraz aşağısında Kumluk denilen; suyun biriktiği bir çeşit dağıtım merkezi var. Buradan su, eski tip künkler vasıtasıyla yıllar önce tespit edilen güzergâhı takip ederek önce Çataklı Çeşmesi’ne oradan da Orta Mahalle’de Bey Camii’nin aşağı kısmındaki Bosnalılar (Gerede ağzıyla Bosnallar) Çeşmesi’ne gidiyor. Anlayacağınız Çataklı Çeşmesi ve Bosnalılar Çeşmesi’nin kaynağı aynı.
***
Gelelim çeşmenin yapılış hikâyesine. Çeşmenin suyunu bulup getiren Hacı Eşref Ağa. Yani benim dedem Mehmet Efendi’nin babası Hacı Eşref.
Yıl 1912 veya 1913. O zaman Hicaz demiryolu açık. Hicaz demiryolu 1908’de açılmış 1920’de kapanmış. Demiryolunun temeli 1 Eylül 1900’de 2. Abdülhamid tarafından atılmış. 1 Eylül 1908’de hizmete açılmış, 1908-1920 yılları arasında Hicaz demiryolu açık olduğuna göre Hacı Eşref Ağa’nın hac yolculuğunun bir bölümü demiryolu ile bir bölümü de deve kervanıyla olsa gerek.
Hacı Eşref yolculuğundan döndükten sonra, hac esnasında yaptığı rivayet edilen hac menasikinden (hac kurallarından) birinin ihlali sebebiyle o zamanın din adamlarınca bir sadaka-i cariye yapması konusunda uyarılır. Bunun üzerine bu çeşmenin suyu bulunarak önce Çataklı Çeşmesi’ne oradan da kayınpederi İdris Dede’nin evinin yanındaki Bosnalılar Çeşmesi’ne su getirilir ve birer çeşme yaptırılır.
Yani sözün kısası çeşmenin yapılışı ve su getiriliş tarihi 1913’tür.
***
Bazı kişilerce bilir-bilmez anlatılan; Çatak köyünden gelip de ölen bir gelinin çeyiz parasıyla çeşmenin yaptırıldığı bir şehir efsanesidir, yalandır. Belki o olay şimdiki caminin yerinde eskiden var olan ve yıkılan kerpiç caminin yapılışı için geçerli olabilir. Ama çeşmeyle alâkası yoktur. Çeşmenin ve caminin yapılışları tamamen farklıdır ve birbiriyle ilgisi yoktur.
***
Günümüze gelince… Şu anda ilçe merkezimizde temiz kaynak suyu akıtan böyle çeşmeler birkaç tane kaldı. Her gün suları ve sayıları azalıyor. Çataklı çeşmesi de bu birkaç çeşmeden biri. Her yıl yapılan bakım ve onarımlarla suyu akıtılmaya çalışılıyor. Bu yıl da önemli bir bakım ve tadilat geçirdi. Çeşmenin girişine kadar gelen 50-60 m.lik pvc boru, sert plastik boruyla değiştirildi. Emeği geçenlerden Allah razı olsun. Gerede Belediyesi; Başkanı, Fen İşleri Müdürü ve çalışanlarıyla büyük emek verdiler ve bakım gerçekleşti. Kendilerinden Allah razı olsun.
Sıra geldi, “Su içilmez” levhasının yapılacak yeni bir tahlille kaldırılmasına. İlçe Sağlık Müdürü’nün talimatıyla suyun yeniden tahlilini tüm mahalle halkı ve Geredeliler bekliyor. Hatta o levhayı fark etmeden dalgınlıkla su içenler bile oluyor. Yapılan bakımla, suya şüpheli karışımların önlendiğini düşünüyorum ve Kaymakamlığımızın da konuya ilgisini bekliyorum.
Kalın sağlıcakla.
